Najaar 2024 in het Kröller-Müller

Het najaar is uitnodigend om naar het Kröller-Müller Museum te komen.

Het is prachtig om een herfstwandeling in de beeldentuin te maken. In het museum zijn veel nieuwe tentoonstellingen te zien:

Zoeken naar zingeving was de drijvende kracht achter Helene Kröller-Müllers persoonlijke leven en verzameling. Dwars door de collectie is haar reis te volgen langs kunstenaars en stromingen, filosofie en spiritualiteit. Haar bestemming was een museum als een centrum voor geestelijk leven, geplaatst in de rust van de natuur. Zoeken naar zingeving is een tentoonstelling die inspireert en uitnodigt tot eigentijds filosoferen over het leven en kunst. Werken van onder anderen Vincent van Gogh, Johan Thorn Prikker, Jan Toorop, William Degouve de Nuncques, Odilon Redon, Pierre Puvis de Chavannes, Jan Sluyters, Charley Toorop en Piet Mondriaan zijn hier te zien.

In deze tentoonstelling brengt kunstenaar Vincent Dams (Eindhoven, 1983) zijn zelfverzonnen filmmaker Enzo Diga tot leven. De schilderijen, getekende storyboards, filmposters en filmsets laten bezoekers bijna geloven dat de persoon en zijn films echt zijn. Vincent Dams maakt in 2017 een tekeningenreeks die als het ware een storyboard vormt. Alleen wel een ongebruikelijke. De 120 tekeningen verbeelden de vormende gebeurtenissen uit de jeugdjaren van de fictieve filmmaker Enzo Diga. Gaandeweg vertakt de levensloop zich op twee verschillende manieren. In de ene sterft Diga, in de andere overleeft hij. Deze reeks vormt de basis voor de tentoonstelling in het Kröller-Müller Museum.

In I am still alive. Mail art uit de Kröller-Müllercollectie zijn kunstenaarsbrieven en -boodschappen te zien van On Kawara, Gilbert en George, Jan Dibbets, Alan Sonfist, herman de vries en anderen.

Sinds jaar en dag sturen kunstenaars brieven en boodschappen, maar niet alle door kunstenaars verzonden post is automatisch mail art. De wortels van de mail art liggen in de jaren zestig, als de Amerikaanse kunstenaar Ray Johnson collages stuurt aan vrienden en hun reacties per post krijgt. Kort daarna beginnen Fluxuskunstenaars als George Maciunas, Yoko Ono en Robert Filiou het wereldwijde postsysteem te gebruiken om hun kunst te verspreiden. De kunstenaars van dit internationale collectief willen de gebaande paden binnen de gevestigde kunstwereld van traditionele instellingen als de kunstmarkt, musea en galeries, omzeilen. Zij willen kunst democratisch en voor iedereen toegankelijk maken. Post is een betaalbaar alternatief communicatiekanaal met een enorm bereik.

In de grote beeldenzaal zijn zes werken van minimal artists uit de collectie bij elkaar gebracht. Minimal art ontstaat eind jaren zestig. Kunstenaars als Carl Andre, Eva Hesse, Donald Judd, Sol LeWitt en Robert Morris brengen sculptuur terug naar de basis: het kan liggen of staan, neemt een plaats in, is gemaakt van een bepaald materiaal en heeft een structuur en een vorm. De sculpturen zijn eenvoudig wat ze zijn.

De beeldenzaal is onderdeel van de museumvleugel die is ontworpen door Wim Quist. Deze vleugel is op 11 juni 1977 geopend. Het museum kreeg met deze uitbreiding een plek voor grote, ruimtebepalende sculpturen van minimal artists.

Er is een bijzondere combinatie van twee werken uit de eigen collectie te zien: Michelangelo Pistoletto’s Venus van de vodden en het bronzen beeld Aphrodite met spiegel.

> De Venus van Michelangelo Pistoletto (Biella, 1933) staat tussen een berg afgedankte lappen stof. Venus is het klassieke symbool van de eeuwige schoonheid. Het onderwerp komt veel voor binnen de westerse kunstgeschiedenis maar Pistoletto maakt haar van kunsthars. In contrast met de klassieke figuur wijst de bonte verzameling vodden op een rauwe werkelijkheid van vervuiling, armoede en sociale achteruitgang. Schoonheid en verval, het klassieke en het eigentijdse, het eeuwige en het alledaagse komen hier samen. Het is Pistoletto’s commentaar op de moderne consumptiemaatschappij. Zijn Venus blijft overeind tussen het opeengehoopte afval van de hedendaagse samenleving die haar boven het hoofd groeit. Ze keert ons de rug toe maar houdt ons tegelijkertijd een spiegel voor.

> De spiegel is van oudsher een van de attributen van de godin Venus, de godin van de liefde. Ook de kleine bronzen Aphrodite, de Griekse naam voor dezelfde godin, heeft er een vast. De spiegel verwijst naar de ijdelheid van de mooie godin die haar eigen reflectie bewondert. Pistoletto speelt hiermee met zijn Venus van de vodden. Hij neemt niet de schoonheid van Venus, maar onze maatschappij onder de loep.

> Tijd en ruimte geven ons bestaan structuur, maar zijn niet tastbaar. De zes kunstwerken die hier te zien zijn, richten zich juist op het immateriële. Walter De Maria’s Calendar verandert dagelijks, bijna onmerkbaar. Elke dag verschuift een schakel in de ketting tussen de latten. Het is van dag tot dag een minimaal verschil, maar over een week of een maand is de hoek van deze kalender merkbaar anders. Met twee simpele houten latten brengt De Maria het abstracte concept van tijd in beeld.

> Met Alle schaduwen die mij zijn opgevallen in het Kröller-Müller Museum legt ook Jan Dibbets het verstrijken van de tijd vast. De tapelijnen registreren de beweging van de zon en de veranderende schaduwen gedurende een specifieke dag, een proces dat doorgaans ongrijpbaar blijft. Ook Time Spoken van Ian Wilson zet aan tot denken over het fenomeen tijd. Het werk bestaat enkel in het kortstondige moment dat iemand het woord ‘time’ hardop uitspreekt. Dit tijdelijk oproepen van een idee door middel van taal ligt ook ten grondslag aan Lawrence Weiners A Turbulence induced within a body of water en Ian Hamilton Finlays Windflower. Beide werken zijn tekstueel aanwezig op zaal, maar bestaan met name in de gedachten van de beschouwer wanneer de gelezen woorden zich ontvouwen in de verbeelding. Tenslotte maakt stanley brouwn ons op uiterst eenvoudige wijze, een kaartje met daarop vermeldt de afmetingen van de museumzaal, bewust van de ruimte die ons vaak onopgemerkt omgeeft.

In 1968 richt de Duitse filmmaker Gerry Schum (1938-1973) samen met kunstenaar Ursula Wevers (1943) Fernsehgalerie Gerry Schum op. Deze ‘televisiegalerie’ is niet te bezoeken, maar bestaat uit uitzendingen op Duitse omroepen met film- en videowerk van hedendaagse kunstenaars. Het is een radicaal nieuwe manier om een breed publiek direct in de huiskamer te bereiken en traditionele kunstinstellingen te omzeilen, een tendens die in de jaren zestig breder wordt gedragen. In het museum zijn de twee uitzendingen te zien: Land Art en Identifications

In Land Art zijn de kunstwerken van acht kunstenaars te zien, waaronder Dennis Oppenheim, Robert Smithson en Jan Dibbets. Het zijn acht artistieke ingrepen in het omliggende landschap, zoals de Nederlandse kust en een Amerikaanse woestijn. In Identifications is werk van twintig kunstenaars te zien. Hier staat het uitvoeren van een handeling centraal. Reiner Ruthenbeck propt zwart papier, Ulrich Rückriem stapelt blokken steen af, Mario Merz tekent een spiraal. Zo onderstreept Schum de eenheid tussen de kunstenaars en hun werk. In beide uitzendingen is Schums strakke, eenvoudige cameravoering een essentieel onderdeel van het eindresultaat. Ze worden uiteindelijk maar één keer uitgezonden op de Duitse televisie.