Dola de Jong, Constance Gerlings, Lizzy Dorp, Trix Terwindt en Alijda Bachrach. Allemaal Arnhemse vrouwen die op hun eigen manier streden tegen discriminatie en vervolging, of voor meer vrouwenrechten.
In Schuytgraaf-Noord worden hun namen, samen met die van vier andere vrouwelijke activisten, vereeuwigd in een straatnaam in een nieuw te bouwen buurt.
Afspiegeling van de diversiteit
Het initiatief voor deze straatnamen werd in 2021 genomen door de fracties van GroenLinks, D66, ChristenUnie, DENK, Verenigd Arnhem en PvdA. In totaal dragen in Schuytgraaf-Noord straks negen straten met gloednieuwe woningen de naam van een vrouwelijke activist. In dit project, dat voorlopig ‘Veld 1 Kruidenhorst’ heet, is ruimte voor een kleine 300 nieuwbouwwoningen. De gemeenteraad besloot in maart 2021 dat straatnamen, vernoemd naar personen, moesten bijdragen aan een betere afspiegeling van de diversiteit van de stad Arnhem. In het initiatiefvoorstel ‘Diverse steden, diverse straatnamen’ werd vastgelegd dat de straatnamen in een nieuw gedeelte van Schuytgraaf moesten verwijzen naar activisten tegen racisme of andere vormen van discriminatie.
Wethouder Bob Roelofs (Openbare Ruimte): “De stad Arnhem is zelf getekend door de Tweede Wereldoorlog. Wij weten hoe belangrijk verzet tegen oorlog en onderdrukking is, en hoe waardevol voorvechters van vrijheid en gelijke rechten zijn. Daarom zijn we er trots op dat deze nieuwe straatnamen hiervan een afspiegeling zijn.”
Historische strijd
Op voordracht van de commissie straatnaamgeving heeft het college nu ingestemd met de onderstaande negen straatnamen. Zij verwijzen naar vrouwen die door de geschiedenis heen streden tegen koloniale onderdrukking, vervolging en discriminatie, en voor meer vrouwenrechten, aandacht en rechten voor homoseksualiteit, en meer zorg voor getraumatiseerde oorlogsslachtoffers.
Tania Leonsingel
1945-1996: Ruth Naomi Tania Leon zette zich in om de positie van zwarte en lesbische vrouwen in Nederland en Zuid-Afrika te verbeteren. Voor haar sloot de ene strijd de andere niet uit: ‘Als je tegen racisme bent, dan moet je ook met antisemitisme bezig zijn en met de onderdrukking van homoseksuelen’ en dus was zij op diverse fronten actief (Zuidelijk Afrika Nieuws, 7). Leon wordt herdacht als iemand die met haar veerkracht en humor anderen inspireerde en als ‘een vrouw die tegen alle verdrukking in overeind bleef’ (‘Oprichters’). Na haar dood kreeg het door haar opgerichte studiefonds, dat jaarlijks 25 tot 30 studentes ondersteunt, haar naam (Tania Leonfonds).
Alijda Bachrachsingel
1917-2005: Geboren in Arnhem en raakt als niet joodse betrokken bij het verzet. Ze helpt Joodse mensen, waaronder haar verloofde, met onderduiken. Haar activiteiten besloegen een breed terrein in Arnhem: onderduikadressen, vervalste persoonsbewijzen, voedselbonnen, koerierswerk Ze bevrijdde acht mensen uit kamp Westerbork. De ontsnappingen uit Westerbork- het voorportaal van de dood- zijn door haar bedacht en bijna als solo actie uitgevoerd: vindingrijk, moedig, gedurfd en in zekere zin ook spectaculair. Arnhemse verzethelden zijn merendeels mannen, Alijda is een van de weinige vrouwen.
Janey Tetaryweg
1856-1884: Janey Tetary was een Hindoestaanse contractarbeider, verstoten door haar man en moeder van een 1jarig kindje. Ze kwam te werken op een suikerrietplantage in Suriname. Ze verzorgde zieken tijdens de overtocht en dwong medische voorzieningen af op de boot. Ze mobiliseerde de vrouwen tijdens een opstand tegen de koloniale onderdrukking, maar werd gedood.
Trix Terwindtweg
1911-1987: Trix Terwindt, geboren in Arnhem, was een Nederlands verzetsstrijdster en geheim agente voor de Britse inlichtingendienst tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zij was een van de agenten die slachtoffer werden van het Englandspiel en kort na hun aankomst in bezet Nederland in Duitse handen vielen. Zij was ook bekend als een van de eerste stewardessen bij de KLM. Na de oorlog heeft zij zich ingezet voor betere opvang en zorg voor mensen met een concentratiekampsyndroom
Lizzy van Dorpweg
1872-1945: Lizzy van Dorp, geboren in Arnhem, was op vele fronten ‘de eerste vrouw’ in Nederland: ze studeerde als eerste vrouw rechten, was de eerste vrouwelijke econoom en de eerste vrouw in de Tweede Kamer met een ‘eenmansfractie’. Met haar gematigde feminisme, haar orthodox-liberale standpunten en haar erg zelfbewuste presentatie kwam ze nogal eens geïsoleerd te staan, zowel binnen de vrouwenbeweging als binnen de wetenschap. Ze stond bekend als een scherpzinnig, oorspronkelijk en eigenzinnig denker. Maakte zich ook sterk voor vrouwenkiesrecht.
Raden Adjeng Kartiniweg
1879-1904: Raden Adjeng Kartini was een Javaanse aristocrate en voorvechtster van vrouwenrechten. Kartini werd geboren in een tijd dat vrouwen weinig of geen regulier onderwijs ontvingen. Nederlands was toen voor geletterde Indonesiërs de enige toegangspoort tot de Westerse cultuur. Heeft in afzondering thuis geleefd in afwachting van haar huwelijk. Heeft zelf een meisjesschool opgericht. Er is veel correspondentie bij haar gevonden over idealen voor vrouwen.
Dola de Jongweg
1911-2003: Schrijfster en danseres, geboren in Arnhem. Vanuit Nederland via Marokko in USA beland. Heeft geworsteld tussen de verschillende culturen/landen/talen. Kon in beide landen niet goed aarden en weet dit aan de jodenvervolging. Verder werkte ze bij de radiozender van de Nederlands-Indische, Surinaamse en Curaçaose Voorlichtingsdienst van de regering in ballingschap als scriptschrijver. Dola de Jong was een van de weinige Nederlandse auteurs die succesvol publiceerden in het Amerikaans-Engels. Ze stelde vaak controversiële thema’s aan de kaak in haar boeken zoals de vrouwenliefde en racisme.
Constance Gerlingsweg
1875-1942: Geboren in Arnhem en eerste gepromoveerde theologe van Nederland. Schreef een proefschrift over de positie van vrouwen in de kerk. Met steun van een aantal vrouwenorganisaties richtte ze meermaals een verzoek aan de synode om vrouwelijke doctoren in de theologie toe te laten tot het (hulp-)predikantschap wanneer zij ook in bezit waren van de akte godsdienstonderwijs. Haar verzoek sorteerde effect, want in 1924 besloot de synode het kerkelijk examen open te stellen voor vrouwen. Pas in 1967 werd de kerkorde definitief aangepast en het predikambt in de Nederlandse-hervormde Kerk officieel voor vrouwen opengesteld
Quashibapad
Begin 19e eeuw: Quashiba leefde in slavernij op Sint Maarten. In 1835 slaagde ze erin om met een vijftal lotgenoten, waaronder haar twee kinderen Sammy en Jane, in een bootje te ontsnappen naar het nabijgelegen Britse eiland Anguilla. Vijf jaar later zou Quashiba’s partner, Matthew Stancliff, het aandurven om terug te varen naar Sint Maarten om ook Quashiba’s zuster Minny en haar kinderen op te halen, zodat ook die in vrijheid konden leven. Quashiba en haar familie staan dus voor de strijd om vrijheid.
