Fort Pannerden: van verdedigingslinie tot beleeffort
Fort Pannerden in Doornenburg is onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Het fort werd 150 jaar geleden gebouwd om de splitsing tussen de Neder-Rijn in de Waal en het Pannerdens Kanaal te verdedigen.
Momenteel is het in gebruik als beleeffort, onder de bezielende leiding van directeur Jos Peters.
Vrijwilligers uit de regio
Sinds 4,5 jaar staat Jos Peters aan het roer van beleef-fort Pannerden. In 2018 vroeg de toenmalige directeur of hij hem wilde komen assisteren. “Ik was toen bedrijfsleider van een supermarkt en beheerder van het dorpshuis in Groessen. Ik ben hier gaan kijken en was onder de indruk van de locatie. Wat een mooie plek, dacht ik, met veel mogelijkheden. Dus ik heb ja gezegd.”
In oktober van dat jaar vertrok de toenmalige directeur naar een andere functie en werd Peters benoemd als zijn opvolger. “In eerste instantie als bedrijfsleider, daarna als directeur. Met ondersteuning van bestuursleden Liesbeth Tuinman en Ben Verfurden, die het netwerken op zich namen. Ik had immers nog weinig contacten in deze omgeving.”
Dat is inmiddels wel anders. “Ik heb inmiddels zelf de nodige contacten, dat gaat snel genoeg hier!” Hij geniet elke dag van zijn mooi gelegen werkplek. “Ik kom hier elke dag op de fiets naar toe. De omgeving is prachtig! Ook geniet ik elke dag van mijn werk en ervaar het als een voorrecht dat ik aan honderd vrijwilligers leiding mag geven. Alles wordt hier door vrijwilligers uit de regio gedaan."
Historie Fort Pannerden
Fort Pannerden werd van 1869 tot 1872 gebouwd als sperfort om te voorkomen dat een aanvallend leger via de rivier de Waal kon optrekken richting de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Daarnaast moest het fort zien te voorkomen dat het Pannerdensch Kanaal afgedamd zou kunnen worden, waardoor de Hollandse Waterlinie mogelijk zonder water zou komen te zitten.
Enkele jaren na de bouw bleek het ontwerp van het gebouw door de zich snel ontwikkelende wapentechniek al weer achterhaald. Daarom werden tussen 1885 en 1890 twee stalen pantserbatterijen op het fort gebouwd en werd het fort versterkt met beton en pantserstaal. Ook werden toen schietgaten voor mortieren gemaakt. Er waren regelmatig soldaten op het fort gelegerd, maar tot een feitelijke verdedigingsactie is het nooit gekomen.
Vanaf 1940 volgde een periode van plundering, leegstand, verval en was het lange tijd niet toegankelijk. In 1969 kreeg het fort de status van rijksmonument en sinds 2005 maakt het deel uit van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie .
Het fort gekraakt
Op 12 juni 2000 het fort gekraakt werd door een groep die zichzelf ‘de Koene Ridders’ noemden. Zij wilden het fort voor verder verval behoeden. Ze woonden in het fort en organiseerden culturele activiteiten en maandelijkse rondleidingen. Zes jaar lang verbleven zij op het fort, tot aan een grootscheepse ontruiming met behulp van de ME in november 2006.
Historisch onderzoek verricht
Op basis van door Stichting Fort Pannerden verricht historisch onderzoek werd het fort in 2005 toegevoegd aan het project Nieuwe Hollandse Waterlinie. In 2006 bood de gemeente Lingewaard de krakers aan het fort in beheer te nemen. Ze moesten dan wel het fort verlaten. De krakers wezen dit voorstel af.
Daarop werd op 7 november 2006 begonnen met de ontruiming van het fort door de Mobiele Eenheid omdat de gemeente Lingewaard het een bestemming als hotel wilde geven. De ME had twee dagen nodig voor de ontruiming van de ongeveer 25 krakers. Op 25 november 2006 werd het fort opnieuw bezet, nu door 80 à 100 krakers, die afkomstig waren uit het hele land.
Overeenkomst krakers en gemeente
Daarop besloot de gemeente opnieuw met de krakers te onderhandelen. Op 14 december 2006 werd bekend dat de krakers een overeenkomst hadden gesloten met de Stichting Fort Pannerden en de gemeente. De krakers werden formeel beheerders. Daaronder viel het onderhoud en het geven van rondleidingen.
Op 11 december 2007 maakten de Stichting Fort Pannerden, Staatsbosbeheer en de gemeente Lingewaard een nieuwe, cultuurhistorische bestemming voor het fort bekend. Ook de krakers stemden ermee in en zegden toe het fort vrijwillig te verlaten bij de aanvang van de restauratie in 2008.
Restauratie
“In 2008 werd eindelijk een begin gemaakt met de restauratie van vloeren, deuren en elektra,” vertelt Jos Peters. “Dat gebeurde met behulp van een clubje vrijwilligers uit de omgeving, die ook rondleidingen hielden. Door geldgebrek is het daar een tijdlang bij gebleven.”
Pas in 2014 kon met subsidie de restauratie vervolgd worden. Peters: “Toen werd gestart met de feitelijke verbouwing. Er kwam een filmzaal, een escaperoom en de eerste kinderpuzzeltocht werd aangelegd.”
Beleef-fort en museum
In 2016 werd Fort Pannerden beleef-fort. “Toen werden ook de eerste betaalde krachten in dienst genomen en ging het fort open voor publiek, met drie verschillende beleef-lagen.”
Sinds 2021 heeft Fort Pannerden de Wereld erfgoedstatus, als onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Peters: “Sinds dat jaar zijn we ook geregistreerd als museum, waardoor we ook onder de Museumkaart vallen. Dat hebben we in coronatijd voor elkaar gekregen. We hadden toen door de lockdown geen bezoekers, dus konden we ons daarop focussen.”
Er wordt voortdurend gewerkt aan verdere uitbreiding en verbetering, vertelt Jos Peters. “Inmiddels hebben we vijf beleef-lagen in gebruik. We hebben sinds dit voorjaar ook een terras, met uitzicht op de Pannerdensch Kanaal En we hebben een tweede filmzaaltje gemaakt, waardoor mensen die de trappen niet op kunnen ook kunnen zien hoe de rest van het fort eruit ziet. De bewoners van zorgvoorziening Merlijn uit Doornenburg zijn hier geweest om die filmzaal te openen. Ze vonden het fantastisch! Dat was echt een mooie middag.”
Zijn grote wens is een lift, om het fort toegankelijker te maken. “Omdat dit een monument is, blijkt dat erg ingewikkeld. Daarom zijn we nu bezig met een traplift.”
Toekomstplannen
Fort Pannerden heeft elk jaar drie verschillende exposities, twee van kunstenaars uit de regio en een eigen expositie. Ook wordt intensief gewerkt aan andere manieren van presenteren om het fort aantrekkelijker te maken voor bezoekers. “Met allerlei multimediale middelen, zoals onder meer onze mediatafel. En natuurlijk kun je op het fort ook allerlei smakelijke consumpties krijgen.”
In 2022 had Fort Pannerden rond de 19.000 betalende bezoekers. “We willen graag doorgroeien naar 25.000 betalende bezoekers in 2025. We doen natuurlijk altijd mee aan Open Monumentendag en zijn bezig met de inrichting van een Waterliniezaal. Ook gaan we een nog ongebruikte ruimte op de benedenverdieping omtoveren tot een evenementenruimte voor verhuur voor de zakelijke markt.”
Vrijwilligers gezocht
Er zijn heel veel vrijwilligers actief op het fort, maar nieuwe vrijwilligers zijn van harte welkom, aldus Peters. “Tijdens corona zijn veel mensen afgehaakt en dat is sindsdien nog niet helemaal weer op sterkte gekomen. Nieuwe vrijwilligers blijven dus zeer welkom en nodig. We hebben hier ontzettend veel verschillende leuke werkzaamheden voor vrijwilligers, dus we horen het graag als iemand die dit leest belangstelling heeft.”
