Een kleurrijk zicht op Arnhem 1649

Heb je je als inwoner van Arnhem wel eens afgevraagd hoe de oude binnenstad van Arnhem er in vroegere tijden uit heeft gezien? Als dat niet het geval is kun je vanaf nu een digitaal ingekleurde stadskaart uit 1649 bekijken.

Die geeft een heel betrouwbaar beeld geeft van de Arnhemse binnenstad in de 17de eeuw.

Nederland was toen een koploper in het vervaardigen van kaarten. Dankzij de vernieuwingen die door de landmeters eind 16de eeuw werden doorgevoerd toonden de kaarten een betrouwbare weergave van de werkelijkheid. Met name de stadskaarten die van de steden in de Lage landen (Nederland en België) door uitgever Blaeu werden gepubliceerd zijn tot op vandaag een betrouwbare bron. Dat geldt ook voor de stadskaart van Arnhem die was opgemeten en getekend door Nicolaes van Geelkercken.

Veel van deze stadskaarten werden eertijds door zogenaamde Afsetters handmatig ingekleurd. Ook bij de stad Arnhem is dat het geval, voorbeelden daarvan kun je op het Internet vinden. Het nadeel van deze kaarten is dat de inkleuring vaak onnauwkeurig gebeurde die de leesbaarheid van de kaart niet bevorderde. Daarnaast was het kleurgebruik in die tijd ingetogen waardoor de kaarten nogal ‘flets’ overkomen.

Op de full colour stadskaart zijn alle daken, muren, bomen en andere elementen individueel ingekleurd. Het resultaat is een fraaie, kleurrijke stadskaart. Dankzij de digitale inkleuring onthult deze full colour stadskaart van Arnhem verschillende interessante details die met name voor veel inwoners van Arnhem onbekend zullen zijn.

Het eerste dat opvalt is hoe open en groen de oude stad is geweest. Je herkent het stratenpatroon dat nog steeds intact is. Je ziet dat de bebouwing langs veel straten vaak niet aaneengesloten is en dat achter de huizen de onbebouwde ruimte wordt ingenomen door boomgaarden, akkers en vooral veel geometrisch aangelegde tuinen.

De bebouwing getekend in opstand, is een vast kenmerk van stadskaarten uit de 17de eeuw. Belangrijke gebouwen zijn gedetailleerd getekend en vallen in vergelijking met de overige bebouwing door hun grootte op. In Arnhem zie je zeven kerken waaronder de Grote of St Eusebius kerk, die nog steeds domineert in de skyline van de stad. Verder zie je het Prinsenhof, ’t Hof van Nassau, het Duivelshuis (Maarten van Rossumhuis) en twee voormalige kloosters St. Catharina en St. Agniet die volgens de legenda dienstdoen als (Oude) Gasthuis. Er is op de stadskaart langs de St. Jansbeek ook drie waterraderen getekend, waarvan een in de stad. Er zullen er meer gestaan hebben want het is bekend dat er zeven waterraderen of watermolens langs deze beek hebben gestaan.

De stad heeft op de kaart nog wel een stadsmuur aan de zuidzijde, maar er is ook een vestingwal rond de stad getekend. Deze is tussen 1596 en 1606 naar een ontwerp van Simon Stevin aangelegd en verving de stadsmuur. Karakteristiek zijn de bastions in de stadswal en een serie verdedigingswerken (lunetten, hoornwerken) daarvoor. Tussen 1619 en 1623 liet Maurits het ‘Nieuwe Werk’ langs de Rijnoever aanleggen met daarin drie bolwerken en een nieuwe haven zoals op de kaart staat. Deze haven is nooit verder ontwikkeld.

Op de stadskaart zijn de vestingwerken al voor niet-militaire doeleinden ingericht. Ze zijn beplant met bomen en op een bastions en een hoornwerk zijn zelfs (vissen-?) vijvers gegraven. In 1648 was er vrede gesloten tussen De Republiek en Spanje. De 80-jarige Oorlog was voorbij. De vestingwerken werden niet meer onderhouden en dat zou in 1672 (Rampjaar) leiden tot een snelle bezetting van de stad door de Franse troepen van Lodewijk XIV.

De geschiedenis is op de full colour stadskaart terug te lezen en maakt voor de hedendaagse beschouwer tegelijkertijd een verbinding met het heden waar het historische centrum van Arnhem ondanks de meerdere littekens nog steeds te herkennen is.

Voor meer informatie over de full colour stadskaart kun je terecht op www.historischestadskaartenfullcolour.nl .