Studiedag Han over Macht in de psychiatrie

Foto: HAN

Als de bijna honderd bezoekers net een plek hebben gevonden, vraagt lector Bauke Koekkoek: “Willen jullie meedoen met een experiment? Mensen op rij drie en vier: sta op!” Een paar minuten later zitten de bezoekers niet meer verspreid door de collegezaal, maar allemaal op de eerste rijen. “Wie voelt zich nou in de maling genomen?” vraagt Bauke. Een paar handen gaan de lucht in.

“Met dit experiment heb ik mijn macht over jullie gebruikt.”

Studiemiddag

Een duidelijk voorbeeld waarmee de studiemiddag eind januari Macht in de psychische hulpverlening begint. De studiemiddag wordt jaarlijks georganiseerd door het lectoraat Onbegrepen Gedrag, Zorg en Samenleving (OZS), de minor Sociale Psychiatrie en de post-hbo opleiding Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (SPV). Elk jaar met een ander thema als verdieping voor studenten, professionals en ervaringsdeskundigen.

Formele en informele macht

“Macht, dat heeft niet altijd een positieve betekenis. Mensen denken snel aan machtsmisbruik, macht mag er niet altijd zijn,” begint Jessy Berkvens haar verhaal. “Als ik terugdenk aan werk als hulpverlener zijn het buikpijnmomenten. Dat zijn de momenten dat macht wordt gebruikt, omdat er belangen spelen.” Een voorbeeld uit de tijd dat Jessy in gesprek ging met een cliënt van een beschermde woonvorm. “Hij legde mij uit dat het niet eerlijk was dat cliënten die beter uit hun woorden kwamen en sterker waren, meer gedaan kregen van de hulpverleners.” Een leerpunt voor alle bezoekers. Om macht eerlijk te verdelen, moeten de voorwaarden ook gelijk zijn.

Ultieme vorm van macht: hulpverlener dwingen tot dwang

Marlieke de Jonge heeft daar wel iets op toe te voegen: “Als psychiatrisch patiënt heb je ook macht, daar weet ik alles van.” Zij is overlevingskunstenaar en praktiserend patiënt bij het Centrum voor Integrale Psychiatrie en stafmedewerker empowerment bij Lentis. De Jonge neemt ons mee in haar wereld als patiënt. Al op jonge leeftijd worstelde Marlieke met zelfmoordgedachten en anorexia (dat had toen nog geen naam) en kwam uiteindelijk terecht in een intramurale setting. “Dat vond ik echt een ingreep, de samenleving past niet meer, ik ben uit de maatschappij gegooid.” Maar daar merkte ze al snel dat ze zelf de touwtjes in handen had. “Zwijgen was mijn eerste strategie. Niets zeggen, niets doen. Mijn verhaal is van mij, mijn eigen verhaal. Niemand kan in je hoofd kijken. Ik ging in hongerstaking, dreigde met zelfmoord. Geen dag was hetzelfde, saai was ik niet,” zegt ze lachend.

Durven vertrouwen

Uiteindelijk belandde Marlieke vaak in de isoleercel: “Een hulpverlener dwingen tot dwang, dat was het toppunt van macht!” Maar ze zag haar hulpverlening niet als een machtsstrijd. “De methodes en medicijnen, dat was geen machtsmisbruik. Het was een kat-en-muis-spel. Ik deed mee met het spel,” vertelt Marlieke. “Maar uiteindelijk ben ik niet door de middelen of therapieën beter geworden, maar door de mensen. Toen ik doorhad dat ze niet weg zouden gaan, dat ze er altijd waren, toen durfde ik te vertrouwen.”

Psychiatrie: verbindende taal nodig

Wat voor tips heeft Marlieke nog voor de hulpverleners in de zaal? “De systeemtaal werkt niet. Het woord cliënt of verwarde personen, dat zet de hulpverlener op een hoger niveau. Je moet op hetzelfde niveau praten met verbindende taal, dicht bij de werkelijkheid van de patiënt En doe geen valse beloftes. Maar bovenal, verwonder je over de kracht en creativiteit van de patiënt. Dat hij het ondanks alles toch heeft overleefd.”

Machtsbalans nodig

Verbindende taal, dat vindt ook Hans van Eeken, onafhankelijke ervaringswerker met herstelvisie een goed idee. Door de nodige therapie en het begeleiden van zelfhulpgroepen, leerde hij al snel dat in zijn jeugd macht gelijk stond aan machtsmisbruik. “Macht wordt vaak gedomineerd door machtsmisbruik, ook in de hulpverlening. In een heftig conflict schieten personen snel in een rol. Bijvoorbeeld die van almacht. De positie om jezelf groter en beter te maken. Je plaatst jezelf als het ware boven de ander. Anderen schieten juist in de onmacht, de slachtofferrol. Ikzelf ging in conflicten de strijd aan. Machtsbalans is nodig, in elke relatie.”

Regelmatig met patiënt overleggen

Daarmee maakt Hans de overstap naar de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz). Daarmee worden de rechten geregeld  van mensen die te maken hebben met verplichte zorg vanwege een psychische aandoening. In een driehoek wordt de verplichte zorgvraag bepaald door de rechtelijke macht, de gemeente (en de leefomgeving) én de zorg. “Ik ben voorstander van de Wet, omdat het goed is voor de humanisering van de GGZ.” De patiënt houdt zo veel mogelijk de eigen regie, bijvoorbeeld met een eigen plan van aanpak of een zorgkaart. Hulpverleners moeten regelmatig met de patiënt overleggen en de zorg samen evalueren. “Hierdoor ontstaat die gezonde machtsbalans en gelijkwaardigheid waar wij met zijn allen naar streven. De hulpverleners én de patiënten.”

Onbewust oordeel over macht

Na deze inspirerende sprekers, keken de studenten en professionals in workshops naar voorbeelden van video’s van machtssituaties. Hier gaven hulpverleners aan dat ze onbewust snel oordeelden, voordat ze wisten wat er eigenlijk aan de hand was. Dat wil niet zeggen dat ze dit uiten, maar wel dat er nog veel te leren valt over machtsbalans. Jeanne Derks, trainer van de SPV-opleiding legt uit: “Het bewust zijn van deze gedachten en het zien van verschillende perspectieven, dat helpt uiteindelijk bij het beter beoordelen van de machtssituatie. En dan kun je weer die machtsbalans vinden.”

Aanmelden nieuwsbrief
Cookieinstellingen